પાઠ ૫ કોલસો અને પેટ્રોલિયમ

19.કોલટાર કયા પદાર્થો મેળવવા વપરાય છે?શા માટે?

ઉત્તર: કોલટાર એ લગભગ 200 જેટલા પદાર્થોનું મિશ્રણ છે.કોલટાર ઉદ્યોગોમાં સંશ્લેષિત રંગો,વિસ્ફોટકો, સુગંધિત દ્રવ્યો,પ્લાસ્ટિક પેઇન્ટ્સ,ફોટોગ્રાફિક પદાર્થો તથા છત બનાવવા માટેના પદાર્થો વગેરે મેળવવા વપરાય છે. 

20.ફૂદાં અને જીવાતોને દૂર રાખવા માટે વપરાતી ડામરની ગોળી શામાંથી બને છે? 
(A) કોક 
(B) કોલટાર 
(C) કોલગેસ 
(D) આપેલ તમામ 

ઉતર:(B) કોલટાર

21.બિટુમીનનો ઉપયોગ જણાવો.
ઉત્તર : બિટુમીન એ પેટ્રોલિયમની એક પેદાશ છે.જેનો ઉપયોગ રોડ બનાવવા માટે થાય છે. 

22.કોલગેસ કઈ પ્રક્રિયા દરમિયાન મુક્ત થાય છે? 
ઉત્તર : કોલસામાંથી કોક બનાવવાની પ્રક્રિયા દરમિયાન કોલગેસ મુક્ત થાય છે. 

23.19 મી સદીમાં સૌપ્રથમ કોલગૅસનો ઉપયોગ શા માટે થયો હતો? 
ઉત્તર : 19 મી સદીમાં સૌપ્રથમ કોલગેસનો ઉપયોગ લંડનમાં તથા ન્યૂયોર્કમાં રસ્તા પરની લાઇટ માટે થયો હતો. 

24.આજકાલ કોલગેસ પ્રકાશના સ્ત્રોત તરીકે વાપરવા કરતાં____ના સ્રોત તરીકે વાપરવામાં આવે છે.
ઉત્તર : ઉષ્મા ઊર્જા 

25.કારણ આપો : કોલગૅસનો ઉપયોગ કોલસા પર પ્રક્રિયા કરતા ઉદ્યોગોની આસપાસનાં કારખાનાંઓમાં બળતણ તરીકે વપરાય છે. 
ઉત્તર : કોલસામાંથી કોક બનાવવાની પ્રક્રિયા દરમિયાન કોલગેસ મેળવવામાં આવે છે.આથી,કોલસા પર પ્રક્રિયા કરતા ઉદ્યોગોની આસપાસનાં કારખાનાંઓમાં કોલગેસ વપરાય છે.

26. પેટ્રોલ અને ડીઝલના ઉપયોગો જણાવો.
ઉત્તર: હળવા વાહનો જેવા કે મોટરસાયકલ, સ્કૂટર અને કારમાં બળતણ તરીકે પેટ્રોલ વપરાય છે, જ્યારે ભારે વાહનો જેવા કે ટ્રક અને ટ્રેકટર માં બળતણ તરીકે ડીઝલ વપરાય છે.

27.પેટ્રોલિયમ કેવી રીતે બને છે? 
ઉત્તર : સમુદ્રમાં રહેતા જીવો મૃત્યુ પામતાં તેમનાં મૃતદેહો સમુદ્રના તળિયે બેસે છે અને રેતી તથા માટીનાં સ્તરોથી ઢંકાતા જાય છે.લાખો વર્ષ પછી,હવાની ગેરહાજરીમાં તથા ઉચ્ચ તાપમાન અને દબાણને લીધે મૃતજીવો પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી વાયુમાં ફેરવાયા.આ રીતે સમુદ્રમાં રહેતા જીવોના મૃતદેહોના ઉપર થતી ભૂ-જૈવ-રાસાયણિક પ્રક્રિયાના કારણે પેટ્રોલિયમ બને છે. 

28.દુનિયામાં સૌપ્રથમ તેલનો કૂવો ક્યારે અને ક્યાં ખોદવામાં આવ્યો? 
ઉત્તર : દુનિયામાં સૌપ્રથમ તેલનો કૂવો 1859 માં અમેરિકાના પેન્સિલ્વેનિયામાં ખોદવામાં આવ્યો. 

29.ભારતમાં સૌ પ્રથમ વખત ક્યાંથી ખનીજ તેલ કાઢવામાં આવ્યું? 
(A) ગુજરાત 
(B) બોમ્બે હાઈ 
(C) અસમના માકુમ 
(D) ગોદાવરી નદીના તટપ્રદેશ 

ઉત્તર : (C) અસમના માકુમ

30.ભારતના મુખ્ય કયા કયા વિસ્તારમાંથી ખનીજ તેલ મળી આવે છે? 
ઉત્તર : ભારતમાં અસમ,ગુજરાત,બોમ્બે હાઈ અને ગોદાવરી તથા ક્રિષ્ના નદીના તટપ્રદેશમાંથી ખનીજ તેલ મળી આવે છે. 

31.પેટ્રોલિયમ કેવું પ્રવાહી છે? 
ઉત્તર : પેટ્રોલિયમ એ ઘેરું તૈલી અને ચીકણું પ્રવાહી છે. 

32.પેટ્રોલિયમ કયા કયા ઘટકોનું મિશ્રણ છે? 
ઉત્તર : પેટ્રોલિયમ એ પેટ્રોલિયમ વાયુ,પેટ્રોલ,કેરોસીન,નેપ્યા,ડીઝલ,ઊંજણ તેલ,પૈરાફિન મીણ,બળતણ ડામર પેટ્રોલિયમ તથા કોક વગેરેનું મિશ્રણ છે. 

33.પેટ્રોલિયમના વિવિધ ઘટકોને અલગ કરવાની પ્રક્રિયાને_____ કહે છે.
ઉત્તર: વિભાગીય નિયંદન

34. નીચેના કોષ્ટકમાં પેટ્રોલિયમ ના વિવિધ ઘટકો આપેલા છે તેના ઉપયોગ જણાવો.
ઉત્તર:
પેટ્રોલિયમ ના ઘટકો ઉપયોગો 

LPG : ઘર અને ઉદ્યોગો માટે બળતણ તરીકે 

પેટ્રોલ : વાહન બળતણ, હવાઈ જહાજ નું બળતણ, ડ્રાય ક્લિનિંગ માટે solvent 

કેરોસીન : સ્ટવ, દીવા અને જેટ પ્લેન માટેના બળતણ તરીકે 

ડીઝલ : ભારે વાહનો તથા ઇલેક્ટ્રિક જનરેટર માટેના બળતણ તરીકે 

ઊંજણ તેલ : ઊંઝવા માટે 

પેરાફીન : મીણ મલમ અને વેસલીન ની બનાવટ માં 

બિટુમીન : રંગો બનાવવા તથા રોડ સમતલ કરવા માટે 

35.રોડને સમતલ કરવા માટે વપરાતી પેટ્રોલિયમની પેદાશનું નામ જણાવો. 
ઉત્તર : બિટુમીન