28. ફ્યુઝડ બલ્બમાં ફિલામેન્ટ અખંડિત હોય છે.( √ કે ×)
જવાબ:- ×

29. સાદો વિધુત -પરિપથ આકૃતિસહ સમજાવો .
જવાબ:-
આકૃતિ:-




વિદ્યુતકોષમાં બંને ટર્મિનલો વાહક તાર મારફતે બલ્બના બંને ટર્મિનલ સાથે જોડવાથી સાદો વિધુત પરિપથ તૈયાર થાય છે. એક વિદ્યુતકોષ લઈ તેને વાહક તારનો એક છેડો તેના ધન ધ્રુવ સાથે જોડી ,બલ્બના એક ટર્મિનલ સાથે જોડો. હવે બીજો એક વાયર લઈ વિદ્યુતકોષના ઋણ ધ્રુવ સાથે જોડી. બલ્બના બીજા ટર્મિનલ સાથે જોડો. વિદ્યુત- પરિપથ પૂર્ણ થતાં બલ્બ પ્રકાશિત થાય છે. કોઈ પણ જગ્યાએથી કોઈ પણ એક છેડો છૂટો પડી જાય તો પણ પરિપથ અપૂર્ણ થતાં બલ્બ પ્રકાશિત થતો નથી.

30. વિદ્યુત- પરિપથને તોડવા માટે વપરાતા સાધનને___ કહેવાય છે.
જવાબ:- સ્વિચ

31. આપેલ આકૃતિમાં દર્શાવેલ ચિત્ર પૂર્ણ કરો અને જણાવો કે બલ્બને પ્રકાશિત કરવા માટે વાયરના છૂટા છેડાઓને કેવી રીતે જોડવા પડશે?
આકૃતિ:-


જવાબ:- સ્વિચ બોર્ડના એક વાયરને બલ્બના બાકી દર્શાવેલા ટર્મિનલ સાથે જોડવો જોઈએ અને બીજા છુટ્ટા વાયરને વિદ્યુતકોષના નીચે તરફના ટર્મિનલ સાથે જોડવો જોઈએ. જેથી વિદ્યુત- પરિપથ પૂર્ણ થશે અને બલ્બ પ્રકાશિત થઈ શકશે.

32. વિદ્યુત -પરિપથમાં સ્વિચ બંધ હોય, ત્યારે વિદ્યુત- પરિપથ_________ગણાય.
જવાબ:- અપૂર્ણ

33. ટૉર્ચના આંતરિક ભાગની આકૃતિ દોરી તેની રચના સમજાવો.
આકૃતિ:-


જવાબ:- પ્લાસ્ટીક કવરમાં સરકતી સ્વિચ હોય છે. નળાકારની અંદરના ભાગમાં2 કે 3સેલ રાખી શકાય છે.બલ્બને પરાવર્તક સપાટીમાં વચ્ચે ગોઠવવામાં આવે છે. બલ્બમાં પાતળો ફિલામેન્ટ હોય છે. જેના બંને છેડાઓ બે મોટા તારની વચ્ચે જોડાયેલા હોય છે.બલ્બના ટર્મિનલ સાથે વિદ્યુતકોષનો સંપર્ક હોય છે અને એક છેડો બલ્બ સાથે તથા બીજો છેડો બીજા વિદ્યુતકોષના ટર્મિનલ સાથે જોડાયેલો હોય છે. જ્યારે સ્વિચને આગળ સરકાવવામાં આવે છે ત્યારે વિદ્યુત પરિપથ પૂર્ણ થતાં બલ્બ પ્રકાશ આપે છે. વળી, જ્યારે સ્વિચને પાછળની તરફ સરકાવવામાં આવે છે ત્યારે વિદ્યુત પરિપથ પૂર્ણ થતો નથી. અને બલ્બ પ્રકાશિત ન થતાં ટૉર્ચ પ્રકાશિત થતી નથી.

34. વિદ્યુત પરિપથમાં સ્વિચનો ઉપયોગ શો છે ?
જવાબ:- વિદ્યુત પરિપથમાં જોડેલી સ્વિચ વડે વિદ્યુતપ્રવાહનું વહન ચાલુ તેમજ બંધ કરી શકાય છે. સ્વિચને બંધ સ્થિતિમાં ચાલુ સ્થિતિમાં લાવવાથી બલ્બમાં વિદ્યુતપ્રવાહનું વહન થવાનું શરૂ થાય છે .આથી, બલ્બ પ્રકાશિત થાય છે. અને જ્યારે બલ્બને વાપરવાની જરૂરિયાત ન હોય ત્યારે સ્વિચને ચાલુ સ્થિતિમાંથી બંધ સ્થિતિમાં લાવવાથી પરિપથમાં વિધુતપ્રવાહ વહેતો બંધ થાય છે. આથી ,બલ્બ પ્રકાશિત થતો નથી. આમ, સ્વિચ વડે તેની સાથે જોડાયેલ વિદ્યુત ઉપકરણને ચાલુ તેમજ બંધ કરી શકાય છે.

35. વિદ્યુત સુવાહક પદાર્થ એટલે શું? તેના ઉદાહરણ આપો.
જવાબ:- જે પદાર્થમાંથી વિદ્યુતપ્રવાહ પસાર થઈ શકે છે તેને વિદ્યુત સુવાહક પદાર્થ કહે છે. લોખંડ, ગ્રેફાઇટ, એસિડ, માનવશરીર, ક્ષાર યુક્ત પાણી અને ધાતુઓ વિદ્યુત સુવાહક હોય.

36. વિદ્યુત -અવાહક પદાર્થ એટલે શું ?તેનાં ઉદાહરણ આપો.
જવાબ:- જે પદાર્થમાંથી વિદ્યુતપ્રવાહ પસાર થઇ ન શકે તેને વિદ્યુત અવાહક પદાર્થ કહે છે. પ્લાસ્ટિક, કાગળ, કાપડ વિદ્યુત અવાહક છે.

37. વિદ્યુત -સુવાહક પદાર્થ કયો છે?
A. પ્લાસ્ટિક
B. તાંબાનો તાર      √
C.ચૉક
D.રબર

38. આપેલી વસ્તુઓ વિદ્યુત -સુવાહક છે કે વિદ્યુત- અવાહક તે નક્કી કરતો પ્રયોગ વર્ણવો: 
જવાબ:- 
હેતુ:- વિદ્યુત- સુવાહક અને વિદ્યુત- અવાહક પદાર્થોની ચકાસણી કરવી.
સાધનસામગ્રી:- ટૉચનો બલ્બ, વાયરના ટુકડા,રબર, લાકડાની પટ્ટી, પેન્સિલ, ચાવી, પેનની રીફિલ, દીવાસળી, સેફ્ટી પીન, પ્લાસ્ટિકની ચમચી, એલ્યુમિનિયમનો તાર, એબોનાઈટ.
આકૃતિ:-



પદ્ધતિ:- આકૃતિમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે વિદ્યુત- પરિપથ તૈયાર કરો. અહીં છેડા-A અને છેડા-B વચ્ચે યોગ્ય અંતર રાખો. હવે વારાફરતી આપેલ પદાર્થ/ વસ્તુને છેડાA તથા છેડા B સાથે એક પછી એક જોડો. દરેક વખતે બલ્બ પ્રકાશિત થાય છે કે નહીં તે અવલોકન કોષ્ટકમાં નોંધો.
અવલોકન:-

વસ્તુ

રબર

લાકડાની પટ્ટી

બલ્બ પ્રકાશિત થયો ? (હા કે ના ?)

ના

ના

વિદ્યુત સુવાહક / વિદ્યુત અવાહક

વિદ્યુત અવાહક

વિદ્યુત અવાહક

પેન્સિલ

ચાવી

ના

હા

વિદ્યુત અવાહક

વિદ્યુત સુવાહક

પેનની રીફિલ

દીવાસળી

ના

ના

વિદ્યુત અવાહક

વિદ્યુત અવાહક

એલ્યુમિનિયમનો તાર

પ્લાસ્ટિકની ચમચી

હા

ના

વિદ્યુત સુવાહક

વિદ્યુત અવાહક

નિર્ણય:-(1) ચાવી ,સેફ્ટી પીન અને એલ્યુમિનિયમનો તારે એ વિદ્યુત- સુવાહક છે.(2)રબર, લાકડાની પટ્ટી, પેન્સિલ, પેનની રીફિલ,દીવાસળી, પ્લાસ્ટિકની ચમચી, એબોનાઈટ એવી જ અવાહક છે.

39. વિદ્યુત- અવાહક પદાર્થ કયો છે?
A. કાર્બનનો સળીયો
B. લોખંડની ખીલી
C.ટાંકણી
D.કાચ      √

40.તફાવત લખો: વિદ્યુત- સુવાહક પદર્થૉ અને વિદ્યુત- અવાહક પદાર્થો વિદ્યુત સુવાહક પદાર્થો

વિદ્યુત સુવાહક પદાર્થો

વિદ્યુત અવાહક પદાર્થો

(1) તેમાંથી વિદ્યુત પ્રવાહ પસાર થઈ શકે છે.

(1) તેમાંથી વિદ્યુત પ્રવાહ પસાર થઈ શકતો નથી .

(2) વિદ્યુતપ્રવાહને એક સાથે બીજા સ્થાને લઇ જવા લઈ જવા વિદ્યુત- સુવાહકનો ઉપયોગ થાય છે.

(2) વિદ્યુત પ્રવાહના સીધા સંપર્કથી બચવા માટે વાહક તારના આવરણમાં અને વિવિધ સાધનોનાં  હાથા બનાવવા માટે થાય છે.

(3) લોખંડ ,એલ્યુમિનિયમ, તાંબુ વગેરે વિદ્યુત સુવાહક પદાર્થો છે.

(3) રબર ,લાકડું ,એબોનાઈટ વગેરે વિદ્યુત અવાહક પદાર્થો છે.

41. સ્વિચ અને ઇલેક્ટ્રીક પ્લગના ઉપર ના ભાગ જેને સ્પર્શ કરીએ છીએ તે શાના બનેલા હોય છે ?
A. ધાતુના
B. વિદ્યુત સુવાહકના
C. વિદ્યુત અવાહકના      √
D. વિદ્યુત અર્ધવાહકના

42.વિદ્યુતપ્રવાહ ધાતુઓમાંથી પસાર થઈ શકે છે.(√ કે ×)
જવાબ:- √

43. વિદ્યુત -પરિપથ બનાવવા માટે ધાતુના તારને બદલે શણની દોરી વાપરી શકાય છે. (√ કે ×)
જવાબ:- ×

44. વિદ્યુતપ્રવાહ થર્મોકોલની શીટમાંથી પસાર થઈ શકે છે.(√ કે ×)
જવાબ:- ×

45. ઈલેક્ટ્રીશિયન દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાતાં સાધનો જેવાં કે સ્ક્રુ- ડ્રાઈવર અને પક્કડના હાથા પર રબર અથવા પ્લાસ્ટિકનાં આવરણ ચઢાવેલાં હોય છે. શું તમે તેનું કારણ સમજાવી શકો ?
જવાબ:- રબર અને પ્લાસ્ટિક બંને વિદ્યુત- અવાહક પદાર્થો છે. આથી ઇલેક્ટ્રિશિયન રબર અથવા પ્લાસ્ટિકના આવરણવાળા સ્ક્રુ- ડ્રાઈવર અને પક્કડ વડે ઈલેક્ટ્રીકનું સમારકામ કરે તો પણ વિદ્યુતપ્રવાહ આ સાધનો દ્વારા ઇલેક્ટ્રિશિયનના શરીરમાં પસાર થઈ શકતો નથી. જેથી વિદ્યુતનો આંચકો લાગવાનો ભય રહેતો નથી. આથી, ઇલેક્ટ્રિશિયનના સ્ક્રુ ડ્રાઈવર અને પક્કડના હાથા પર રબર અથવા પ્લાસ્ટિકનાં આવરણ લગાવેલાં હોય છે.

46. આપણું શરીર વિદ્યુતનું સુવાહક છે. (√ કે ×)
જવાબ:- √

47. વિદ્યુત- પરિપથ સાથે કામ કરતી વખતે કઈ કઈ કાળજી રાખશો?
જવાબ:- (1)પ્લગમાં ક્યારેય પણ સીધા વાયર જોડીશું નહીં.(2) બે વાયરને જોડતી વખતે અવાહકનો ઉપયોગ કરીશું.(3) પાણીવાળા હાથથી ક્યારેય સ્વિચને અડવું નહીં.(4) વિદ્યુત પરિપથમાં વિદ્યુત ઉપકરણ જોડતી વખતે સ્વિચ બંધ રાખીશું. (5)વિદ્યુતને લગતા પ્રયોગો કરતી વખતે વિદ્યુતકોષનો જ ઉપયોગ કરીશું .

48.આપેલ પદાર્થોનું વિદ્યુત - સુવાહક પદાર્થો અને વિદ્યુત - અવાહક પદાર્થોમાં વર્ગીકરણ કરો:
(ગ્રેફાઇટ, પ્લાસ્ટિક, એબોનાઈટ, એલ્યુમિનિયમ, હવા, ક્ષારયુક્ત પાણી, લોખંડ તાંબાનો તાર, ચાંદી, ચામડું, ચૉક, કાચ, થર્મૉકોલ, ધાતુની પટ્ટી, શુદ્ધ પાણી)
જવાબ:-
વિદ્યુત - સુવાહક પદાર્થો:- ગ્રેફાઇટ, એલ્યુમિનિયમ, ક્ષારયુક્ત પાણી, લોખંડ, તાંબાનો તાર, ચાંદી, ધાતુની પટ્ટી
વિદ્યુત અવાહક પદાર્થો:- પ્લાસ્ટિક, એબોનાઈટ, ચામડું, હવા, ચૉક, કાચ, થર્મૉકોલ શુદ્ધ પાણી

49. વિદ્યુત- સ્વિચનો ઉપયોગ કરવા માટેનો હેતુ કયો છે ? કેટલાક વિદ્યુત ઉપકરણોનાં નામ જણાવો કે જેમાં વિદ્યુત- સ્વિચ તેની સાથે જ જોડાયેલ હોય છે.
જવાબ:- વિદ્યુત- સ્વિચનો ઉપયોગ તેની સાથે જોડાયેલા વિદ્યુત ઉપકરણ ને ચાલુ(ON) કરવા માટે અથવા બંધ(OFF) કરવા માટે વપરાય છે. સ્વિચના કારણે આપણે વિદ્યુત- પરિપથને ખુલ્લો અથવા બંધ કરી શકીએ છીએ. સ્વિચ એ અવાહક પદાર્થની હોય છે. તેથી તેનો ઉપયોગ સલામત છે. રેડિયો, ટેલિવિઝન, એ.સી. , વોશિંગ મશીન, માઇક્રો-વેવ ઑવન, એર કુલર, ગ્રાઈન્ડર, મિક્સર વગેરે જેવા વિદ્યુત ઉપકરણો માં સ્વિચ જોડાયેલ જ હોય છે.

50. કોઈ વસ્તુ સાથે ‘વાહક ટેસ્ટર’ નો ઉપયોગ કરીને જોવામાં આવ્યું કે, બલ્બ પ્રકાશિત થાય છે. શું આ પદાર્થ વિદ્યુત- સુવાહક છે કે વિદ્યુત અવાહક? સમજાવો.
જવાબ:- તે પદાર્થ વિદ્યુત- સુવાહક છે. કોઈ વસ્તુ સાથે ‘વાહક ટેસ્ટર’ નો ઉપયોગ કરવાથી બલ્બ પ્રકાશિત થાય છે. એટલે તે પદાર્થ વિદ્યુત- સુવાહક જ હોઈ શકે. પરંતુ જો એ પદાર્થ વિદ્યુત- અવાહક હોત તો વિદ્યુત- પરિપથ પૂર્ણ થાય નહિ અને બલ્બ પ્રકાશિત પણ થાય નહીં.

51. સમજાવો : આપેલ આકૃતિમાં દર્શાવેલ સ્થિતિમાં બલ્બ શા માટે પ્રકાશિત થઈ શકતો નથી?
આકૃતિ:-


જવાબ:- આપેલી આકૃતિમાં વિદ્યુત- પરિપથ પૂર્ણ છે, પરંતુ લાકડામાંથી બનેલી દીવાસળી એ વિદ્યુતપ્રવાહનું વહન કરતી નથી. જે વિદ્યુતનું અવાહક છે. તેથી બલ્બ પ્રકાશિત થઈ શકતો નથી.

52. તમારા ઘરમાં સ્વિચ નું સમારકામ કરતી વખતે ઈલેક્ટ્રીશિયન શા માટે રબરનાં મોજાં પહેરે છે? સમજાવો.
જવાબ:- ઈલેક્ટ્રીશન ઘરમાં સ્વિચનું સમારકામ કરે ત્યારે વાયર ચેક કરે છે. આ સમયે હાથ ખુલ્લા વાયરને અડકી જવાની સંભાવના રહે છે. માનવ શરીર વિદ્યુત- સુવાહક હોવાથી વિદ્યુત- પરિપથ પૂર્ણ થતાં વિદ્યુતનો આંચકો લાગે છે. પરંતુ જો ઈલેક્ટ્રીશિયન હાથમાં રબરનાં મોજાં પહેરેતો ખુલ્લા વાયરને મોજાં પહેરેલા હાથ વડે અડકે તો પણ રબર વિદ્યુત-અવાહક હોવાને લીધે પરિપથ પૂર્ણ થતો નથી. જેથી વિદ્યુતનો આંચકો લાગવાનો ભય રહેતો નથી. આથી ઈલેક્ટ્રીશિયન ઘરમાં સ્વિચનું સમારકામ કરતી વખતે હાથમાં રબરનાં મોજાં પહેરે છે.