ઉત્તર : મહેસાણા જિલ્લામાં મોઢેરા ખાતે આવેલ સૂર્યમંદિરનું નિર્માણ સોલંકીયુગના રાજવી ભીમદેવ પ્રથમના શાસનકાળમાં થયું હતું. આ મંદિરના પૂર્વ દિશામાં આવેલ પ્રવેશદ્વારમાંથી સૂર્યનું પ્રથમ કિરણ મંદિરની છેક અંદર ગર્ભગૃહ સુધી રેલાઈને સૂર્યપ્રતિમાના મુકુટની મધ્યમાં રહેલ મિણ પર પડતાં સમગ્ર મંદિર પ્રકાશથી ઝળહળી ઊઠતું, જે તેની એક ખાસિયત હતી. મંદિરમાં સૂર્યની 12 વિવિધ મુર્તિઓ અંકિત થયેલી જોવા મળે છે. મંદિરની બહારના જળકુંડની ચારેબાજુ નાના-નાનાં કુલ 108 જેટલા મંદિરો છે, જે ઉપા અને સંધ્યાકાળે પ્રગટતી દીપમાળાને લીધે એક નયનરમ્ય દશ્ય ઊભું કરે છે.
57. રાણીની વાવ ................ માં આવેલી છે.ઉત્તર : પાટણ
58. જૂનાગઢ : અડી-કડીની વાવ : : પાટણ : .......................
ઉત્તર : રાણીની વાવ
59. રાણીની વાવનું બાંધકામ કોણે કરાવ્યું હતું?
ઉત્તર : રાણીની વાવનું બાંધકામ ભીમદેવ પ્રથમની રાણી ઉદયમતિએ ભીમદેવના મૃત્યુ બાદ કરાવ્યું હતું.
60. વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટનો દરજ્જો પ્રાપ્ત કરનાર સ્થાપત્ય .................
ઉત્તર : રાણીની વાવ
61. ટૂંક નોંધ લખો : રાણીની વાવ
ઉત્તર : રાણીની વાવ ગુજરાતના પ્રાચીન પાટનગર પાટણમાં આવેલી છે. સોલંકી રાજા ભીમદેવની રાણી ઉદયમતિએ ભીમદેવના મૃત્યુ બાદ આ વાવનું બાંધકામ કરાવેલું હતું. સાત માળની આ વાવ શિલ્પ-સ્થાપત્યના અજોડ નમૂના સમાન હોવાથી યુનેસ્કોએ આ વાવને વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટનો દરજ્જો આપ્યો છે.
62. પાટણ : રાણીની વાવ : : સિદ્ધપુર : ................
ઉત્તર : રુદ્રમહાલય
63. રુદ્રમહાલય કોના દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો હતો?
ઉત્તર : સોલંકી શાસક સિદ્ધરાજ જયસિંહ દ્વારા રુદ્રમહાલય બનાવવામાં આવ્યો હતો.
64. કારણ આપો : સિદ્ધરાજે સિદ્ધપુરમાં બનાવડાવેલ સ્થાપત્યને રુદ્રમહાલય નામ આપ્યું હતું.
ઉત્તર : સિદ્ધરાજ જયસિંહે સિદ્ધપુરમાં સાત માળનો આ મહેલ બનાવડાવ્યો હોવાનું ઇતિહાસકારો માને છે. મહાલય એટલે મહેલ. સિદ્ધરાજ શૈવપંથી હતો. રુદ્ર એ ભગવાન શંકરનું એક સ્વરૂપ છે. આથી, તેણે મહાલયનું નામ રુદ્ર સાથે સાંકળ્યું હતું અને આ વિશ્વ પ્રસિદ્ધ સ્થાપત્યને રુદ્રમહાલય નામ આપ્યું હતું.
65. ધોળકા ................... તળાવ : : વિરમગામ : .............. તળાવ
ઉત્તર : મલાવ, મુનસર
66. ગુજરાત સોલંકી શાસકો દ્વારા રચાયેલ સ્થાપત્યો વિશે જણાવો.
ઉત્તર : ગુજરાતમાં સોલંકી શાસકોના સમયમાં રચાયેલ સ્થાપત્ય ક્લાના વિશ્વ વિખ્યાત નમૂનાઓ અત્યારે પણ હયાત છે. ભીમદેવ પ્રથમની પત્ની રાણી ઉદયમતિએ પાટણમાં સાત માળની રાણીની વાવ બંધાવેલી. જેને આજે યુનેસ્કો દ્વારા વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટનો દરજ્જો મળેલ છે. સિદ્ધરાજ જયસિંહે સિદ્ધપુરમાં સાત માળનો ઝરૂખા સાથે સંકળાયેલો મહેલ બનાવડાવ્યો હોવાનું કેટલાક ઇતિહાસકારો માને છે. હાલમાં આ રુદ્રમહાલયનો માત્ર એક જ માળ હયાત છે. સિદ્ધરાજે તેનાં માતા મીનળદેવીના કહેવાથી ધોળકામાં મલાવ તળાવ ઉપરાંત વિરમગામમાં મુનસર તળાવ અને પાટણમાં સહસ્રલિંગ તળાવ બંધાવ્યાં હતાં. વડનગરમાં આવેલ કીર્તિતોરણ અને શર્મિષ્ઠા તળાવ પણ જોવાલાયક છે. ભીમદેવ પ્રથમે મોઢેરામાં સૂર્યમંદિર બનાવડાવ્યું હતું. આ ઉપરાંત તેમણે સોમનાથના મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર પણ કરાવ્યો હતો.
67. અમદાવાદ શહેરની સ્થાપના કોણે અને ક્યારે કરી હતી?
ઉત્તર : અમદાવાદ શહેરની સ્થાપના અહમદશાહે ઈ.સ. 1411માં કરી હતી.
68. સલ્તનતકાળમાં અમદાવાદમાં કર્યાં-કયાં સ્થાપત્યો બનાવ્યાં હતાં?
ઉત્તર : સલ્તનતકાળમાં અમદાવાદમાં અમદાવાદનો કોટ, ભદ્રકાળીનો કિલ્લો, જામામસ્જિદ, હોર્જ-કુતુબ એટલે કે કાંકરિયા તળાવ, નગીના વાડી અને સીદી સૈયદની જાળી જેવાં સ્થાપત્યો રચાયાં હતાં.
69. સલ્તનતકાળનાં ગુજરાતનાં સ્થાપત્યો જણાવો.
ઉત્તર : સલ્તનતકાળનાં ગુજરાતનાં સ્થાપત્યોમાં અમદાવાદમાં અમદાવાદનો કોટ, ભદ્રકાળીનો કિલ્લો, જામામસ્જિદ, કાંકરિયા તળાવ, નગીના વાડી, સીદી સૈયદની જાળી. ચાંપાનેરમાં જામામસ્જિદ, ચાંપાનેરનો કિલ્લો, અડાલજની રાણી રૂડાદેવીની વાવ, ડભોઈનો કિલ્લો તથા ખંભાત અને ધોળકાની મસ્જિદોનો સમાવેશ થાય છે.
70. બારીઓમાં વિશિષ્ટ પ્રકારની જાળીઓની કોતરણી ધરાવનાર .................. .
ઉત્તર : સીદી સૈયદની જાળી
71. સીદી સૈયદની જાળીને સ્થાપત્ય ક્લાનો ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો કેમ ગણવામાં આવે છે?
ઉત્તર : સીદી સૈયદની મસ્જિદમાં આવેલી બારીઓમાં વિશિષ્ટ પ્રકારની જાળીઓની કોતરણી જોવા મળે છે. આ કોતરણી અત્યંત બારીક છે. વળી તે પથ્થરમાં નકશી કરીને તૈયાર કરવામાં આવી હોવાથી તેને સ્થાપત્ય કલાનો ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો ગણવામાં આવે છે.
72. પાલિતાણાના શત્રુંજય ડુંગર પર જૈન મંદિરો આવેલાં છે, તેનું નિર્માણ કોણે કરાવ્યું હતું?
ઉત્તર : પાલિતાણાના શત્રુંજય ડુંગ૨ ૫૨ જૈન મંદિરો આવેલાં છે, જેનું નિર્માણ જૈન મુનિ પાદલિપ્તસૂરિએ કરાવ્યું હતું.
73. જૈનોનાં મહાન તીર્થધામ જણાવો.
ઉત્તર : જૈનોનાં મહાન તીર્થધામ : પાવાપુરી, સંમેત શિખર પાલિતાણા.
74. ગુજરાતના પાળિયાનાં શ્રેષ્ઠતમ ઉદાહરણો જણાવો.
ઉત્તર : જામનગર પાસે ભૂચર મોરીનો સૂરજ કુંવરબાનો પાળિયો અને સોમનાથ મંદિર પાસે હમીરજી ગોહિલનો પાળિયો જાણીતા છે.
75. મુઘલકાળમાં ચિત્રકલા પર કયા ગ્રંથો લખાયા હતા?
ઉત્તર : (1) ગુલશન ચિત્રાવલિ (2) હ્મ્ઝ્નામાં
76. .................. ના નેતૃત્વમાં આગ્રામાં ચિત્રશાળાની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.
ઉત્તર : આકારિઝા
77. છબીચિત્રો : અકબર :: વિશિષ્ટ તહેવારો અને પ્રસંગોનાં ચિત્રો : ...............
ઉત્તર : જહાંગીર
78. મુઘલ શાસકો ચિત્રકલાને ઉત્તેજન આપતા હશે તે શા પરથી કહી શકાય?
ઉત્તર : મુઘલકાળમાં ચિત્રકલા વિષય પર ‘ગુલશન ચિત્રાવલિ’ અને ‘હ્મ્ઝ્નામાં’ નામના ગ્રંથો બન્યા હતા. આકારિઝા નામના ચિત્રકારના નેતૃત્વમાં આગ્રામાં એક ચિત્રશાળાની સ્થાપના પણ કરવામાં આવી હતી. જેના આધારે કહી શકાય કે મુઘલ શાસકો ચિત્રકલાને ઉત્તેજન આપતા કરી.
79. રાજસ્થાનની કઈ-કઈ ચિત્રોલીઓ સુવિખ્યાત હતી?
ઉત્તર : રાજસ્થાની મેવાડ, જયપુર, મારવાડ અને કોટાની ચિત્રશૈલીઓ સુવિખ્યાત હતી.
80. ગુજરાતની ચિત્રશૈલી કેવી હતી?
ઉત્તર : ગુજરાતની ચિત્રશૈલી તળપદી, સાદી અને કથાપ્રસંગને વિશદતાથી રજૂ કરતી અને લોકજીવનનો ધબકાર ઝીલતી સજીવકલા હતી.
81. ભારતમાં ઈસ્લામિક સૂફી સંગીતનો પ્રારંભ ક્યારે થયો?
ઉત્તર : ભારતમાં સલ્તનતકાળમાં ઇસ્લામિક સૂફી સંગીતનો પ્રારંભ થયો.
82. કવાલીની શોધ ................... એ કરી હતી.
ઉત્તર : અમીર ખુશરો
83. સારંગદેવ : દેવગીરી : : હરપાલદેવ : ..................
ઉત્તર : ગુજરાત
84. સારંગદેવે ............... જ્યારે હરપાલદવે .............. ગ્રંથ લખ્યા હતા.
ઉત્તર : સંગીત રત્નાકર, સંગીત સુધારક
85. મને ઓળખો : હું અકબરના સમયનો શાસ્ત્રીય ગાન સાથે સંકળાયેલ સૌથી મહાન કલાકાર હતો.
ઉત્તર : તાનસેન
86. મધ્યયુગીન ભારતીય સંગીત વિશે જણાવો.
ઉત્તર : ભારતીય સંગીત પ્રાચીન કાળથી જ સમૃદ્ધ હતું. સલ્તનત કાળમાં ભારતમાં ઇસ્લામિક સૂફી સંગીતનો પ્રારંભ થયો. આ ક્ષેત્રે અમીર ખુશરોએ વાલીની શોધ કરી અને દ્રુપદને બદલે ખ્યાલપદ્ધતિ દાખલ કરી. દેવિગિરના સારંગદેવે ‘સંગીત રત્નાકર’ અને ગુજરાતમાં હરિપાલદેવે ‘સંગીત સુધાકર' નામનો ગ્રંથ લખ્યો હતો. અક્બરના રાજદરબારમાં તાનસેન શાસ્ત્રીય ગાન સાથે સંકળાયેલ મહાન કલાકાર હતા.
87. મને ઓળખો : મેં સંગીતમાં ધ્રુપદને બદલે ખયાલપદ્ધતિ દાખલ કરી હતી.
ઉત્તર : અમીર ખુશરો
88. જોડકા જોડો :
1.
89. અમીર ખુશરોએ કયા ગ્રંથોનું સર્જન કર્યું હતું?
ઉત્તર : (1) તુઘલખનામા (2) તારીખે દિલ્લી
90. ભવાઈ લેખન અને ભજવવાનું શ્રેય ................ મળે છે.
ઉત્તર : અસાઇત ઠાકરને
91. હુડો એટલે શું?
ઉત્તર : ઝાલાવાડ વિસ્તારમાં પશુપાલકો એક વિશિષ્ટ પ્રકારનો રાસ રમે છે, જેને ‘હુડો’ કહે છે.
92. મને ઓળખો : આ મેળામાં રમાતો હુડો રાસ જોવા દેશ-વિદેશથી લોકો આવે છે.
ઉત્તર : તરણેતરનો મેળો
93. ગરબો શબ્દ પરથી ............ ઊતરી આવેલ છે.
ઉત્તર : ગરબી
94. કયા લેખક ગરબી માટે પ્રખ્યાત છે?
ઉત્તર : દયારામ પોતાની ગરબી માટે પ્રખ્યાત છે.
95. ગુજરાતનાં લોકનૃત્યો વિશે જણાવો.
ઉત્તર : ગુજરાત પોતાના લોકનૃત્યો માટે વિશ્વમાં વિખ્યાત થયું છે. ગુજરાતના લોકનૃત્યોમાં ગરબી, ગરબા, રાસ મુખ્ય છે. જેમાં ભવાઈ, નાટક જેવા પ્રકારનો પણ સમાવેશ થાય છે. ગુજરાતમાં ભવાઈ લેખન અને ભજવવાનું શ્રેય અસાઇત ઠાકરને ફાળે જાય છે. ઝાલાવાડ વિસ્તારમાં પશુપાલકો એક વિશિષ્ટ પ્રકારનો રાસ રમે છે, જેને ‘હુડો' કહે છે. તરણેતરના મેળામાં રમાતો હુડો રાસ જોવા દેશ-વિદેશના લોકો આવે છે. ગરબો શક્તિની આરાધના અને સ્તુતિ સાથે સંકળાયેલો છે. જે મૂળ ગરબી શબ્દ પરથી ઊતરી આવ્યો છે. દયારામના સમયથી ગરબીનો વિકાસ થયો છે. ગુજરાતમાં પુરુષો અને સ્ત્રીઓ ગરબા, ગરબી અને રાસ દ્વારા નવરાત્રિનો ઉત્સવ ઊજવે છે.
96. કચ્છ તેની કઈ હસ્તકલા માટે પ્રખ્યાત છે?
ઉત્તર : કચ્છ તેના ભરતકામ અને મોતીકામ માટે પ્રખ્યાત છે.
97. ............... નાં પટોળાં વિશ્વ વિખ્યાત છે.
ઉત્તર : પાટણ
98. બાંધણી માટેનાં વિશ્વ વિખ્યાત કેન્દ્રો જણાવો.
ઉત્તર : (1) જામનગર (2) જેતપુર
99. કચ્છનાં ............ અને .............. વિસ્તારમાં તૈયાર થયેલ ભરત-ગૂંથણની માંગ વિશ્વભરમાં છે.
ઉત્તર : બન્ની, ખદિર
100. મધ્યયુગમાં ગુજરાતમાં કયાં શહેરોનો વિકાસ સવિશેષ થયો હતો?
ઉત્તર : મધ્યયુગમાં ગુજરાતમાં અણહિલવાડ પાટણ, ચાંપાનેર, અમદાવાદ, સુરત અને ખંભાતનો સવિશેષ વિકાસ થયો હતો.
101. મધ્યયુગમાં શહેરીકરણનું ચરમબિંદુ દર્શાવતું શહેર ............... .
ઉત્તર : દિલ્લી
102. મધ્યયુગમાં વેપારી માર્ગ પર હોવાના કારણે કોનો શહેર તરીકે વિકાસ થયો?
ઉત્તર : મધ્યયુગમાં વેપારી માર્ગ પર હોવાના કારણે લાહોર, જોનપુર અને ઢાકાનો શહેર તરીકે વિકાસ થયો.
103. અમૃતસર કયા કારણથી મધ્યયુગમાં શહેરી કેન્દ્ર બન્યું?
ઉત્તર : મધ્યયુગમાં અમૃતસરમાં સુવર્ણમંદિરનું નિર્માણ થયું. જેના કારણે અહીં શીખ ધર્મના યાત્રાળુઓ આવવા લાગ્યા. આમ, અમૃતસર શીખ ધર્મનું એક અગત્યનું કેન્દ્ર હોવાને લીધે શહેરી કેન્દ્ર બન્યું.
104. દક્ષિણ ભારતમાં ................. ઉત્તર ભારત અને દક્ષિણ ભારતને જોડતું શહેર બન્યું.
ઉત્તર : દેવગીરી
105. મધ્યયુગના મરાઠા સામ્રાજ્યનાં શહેરો જણાવો.
ઉત્તર : પૂર્ણ, સતારા, ગ્વાલિયર અને વડોદરા મધ્યયુગના મરાઠા સામ્રાજ્યનાં શહેરો હતાં.
106. યુરોપિયન કંપનીઓના કારણે મધ્યયુગમાં કોનો વિકાસ શહેરી કેન્દ્ર તરીકે થયો?
ઉત્તર : મધ્યયુગમાં યુરોપિયન કંપનીઓના કારણે દીવ, દમા, ગોવા, મુંબઈ, મદ્રાસ, પુચેરી, કોચી, ચંદ્રનગર અને સુરતનાં શહેરી કેન્દ્ર તરીકે વિકાસ થયો.
107. હમ્પીને કઇ બાબતો દ્વારા હુન્નરકલા અને વેપાર-વાણિજ્યનું કેન્દ્ર ગણી શકાય?
ઉત્તર : હમ્પીમાં આવેલા વિદેશી મુસાફરો પાસેથી હમ્પીના હુન્નર ઉદ્યોગોની માહિતી મળે છે. વળી, વિજયનગરથી સુતરાઉ કાપડ, રેશમી કાપડ અને મસાલા સહિતની ચીજવસ્તુઓ યુરોપ સુધી જતી હતી. હમ્પી વિજયનગરની રાજધાની હતું. અહીંથી ત્રણ પ્રકારના સુવર્ણ સિક્કાઓ પણ મળી આવ્યા છે. આ બાબત દ્વારા કહી શકાય કે હમ્પો હુન્નરકલા અને વેપાર-વાણિજ્યનું કેન્દ્ર હતું.
108. મધ્યયુગના સુરતમાં રહેતા વિશ્વવિખ્યાત સોદાગરોનાં નામ લખો.
ઉત્તર : (1) વીરજી વોરા (2) ગોપી મલિક
109. મધ્યયુગના સુરતનો એક વ્યાપારિક કેન્દ્ર તરીકેનો પરિચય આપો.
ઉત્તર : ભરૂચ અને ખંભાત બંદર પછી સોળમી સદીમાં સુરત ભારતનું મહત્ત્વનું વ્યાપારિક કેન્દ્ર બન્યું. અહીં સત્તરમી સદીમાં મલિન, સુતરાઉ કાપડ અને જહાજ બનાવવાના ઉદ્યોગો વિકસ્યા હતા. જરીભરત કાપડનો વિશ્વભરમાં સૌથી મોટો વેપાર સુરતથી થતો હતો. આંતરરાષ્ટ્રીય બંદર હોવાથી સુરતમાં ભારતીય અને યુરોપિયન વૈપારીઓનાં અનેક વેપારી સંસ્થાનો જોવા મળ્યાં. સુરતમાં મરી-મસાલા, સુતરાઉ અને રેશમી કાપડ તથા ગળીનાં મોટાં ગોદામો પણ હતાં. સુરતમાં ગોદામો, પૅકિંગ, વહાણ બાંધવાના ઉદ્યોગી, નિવાસન વ્યવસ્થા, વાટકામ, છાપકલા, ધાતુકલા જેવા હુન્નર ઉદ્યોગોનો પણ વિકાસ થયો હતો.
110. ટૂંક નોંધ લખો : પાળિયા
ઉત્તર : ગુજરાતમાં એક વિશિષ્ટ સ્થાપત્ય તરીકે પાળિયાનો સમાવેશ થાય છે. સામાન્ય રીતે પાળિયા જે-તે ગામની પાદરે જોવા મળતા હોય છે. આ દરેક પાળિયા સાથે વીર ગાથા જોડાયેલી હોય છે. ધર્મ, રાજ્ય, ગામ કે કોઈના રક્ષણ માટે યુદ્ધ કરતાં મૃત્યુ પામેલા વ્યક્તિની યાદરૂપે તેના પાળિયા યુદ્ધસ્થળ અથવા મૃત્યુના સ્થળે બાંધવામાં આવે છે. આ પાળિયાની વર્ષમાં તેની તિથિ પ્રમાણે પૂજા-અર્ચના કરવામાં આવે છે. જામનગર પાસે ભૂચર મોરીનો સૂરજ કુંવરબાનો પાળિયો અને સોમનાથ મંદિર પાસે હમીરજી ગોહીલનો પાળિયો જાણીતા છે.
અ – ગ્રંથ | બ – રચિયતા |
(1) સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન | (A) જયદેવ |
(2) ગીતગોવિન્દમ | (B) ચંદબરદાઇ |
(3) હિતોપદેશ | (C) હેમચન્દ્રાચાર્ય |
(4) પૃથ્વીરાજરાસો | (D) નારાયણ |
જવાબ |
(1) – (C) |
(2) – (A) |
(3) – (D) |
(4) – (B) |
2.
અ – ગ્રંથ | બ – રચયિતા |
(1) સિધ્ધાંત શિરોમણી અને લીલાવતી | (A) પ્દ્નાભ |
(2) કીતાબુલ હિન્દ – રહેલા | (B) ભાસ્કરાચાર્ય |
(3) કાંહડદે પ્રબંધ | (C) મહમદ જાયસી |
(4) પદમાવત | (D) ઈબ્તુંતા |
જવાબ |
(1) – B |
(2) – D |
(3) – A |
(4) - C |
89. અમીર ખુશરોએ કયા ગ્રંથોનું સર્જન કર્યું હતું?
ઉત્તર : (1) તુઘલખનામા (2) તારીખે દિલ્લી
90. ભવાઈ લેખન અને ભજવવાનું શ્રેય ................ મળે છે.
ઉત્તર : અસાઇત ઠાકરને
91. હુડો એટલે શું?
ઉત્તર : ઝાલાવાડ વિસ્તારમાં પશુપાલકો એક વિશિષ્ટ પ્રકારનો રાસ રમે છે, જેને ‘હુડો’ કહે છે.
92. મને ઓળખો : આ મેળામાં રમાતો હુડો રાસ જોવા દેશ-વિદેશથી લોકો આવે છે.
ઉત્તર : તરણેતરનો મેળો
93. ગરબો શબ્દ પરથી ............ ઊતરી આવેલ છે.
ઉત્તર : ગરબી
94. કયા લેખક ગરબી માટે પ્રખ્યાત છે?
ઉત્તર : દયારામ પોતાની ગરબી માટે પ્રખ્યાત છે.
95. ગુજરાતનાં લોકનૃત્યો વિશે જણાવો.
ઉત્તર : ગુજરાત પોતાના લોકનૃત્યો માટે વિશ્વમાં વિખ્યાત થયું છે. ગુજરાતના લોકનૃત્યોમાં ગરબી, ગરબા, રાસ મુખ્ય છે. જેમાં ભવાઈ, નાટક જેવા પ્રકારનો પણ સમાવેશ થાય છે. ગુજરાતમાં ભવાઈ લેખન અને ભજવવાનું શ્રેય અસાઇત ઠાકરને ફાળે જાય છે. ઝાલાવાડ વિસ્તારમાં પશુપાલકો એક વિશિષ્ટ પ્રકારનો રાસ રમે છે, જેને ‘હુડો' કહે છે. તરણેતરના મેળામાં રમાતો હુડો રાસ જોવા દેશ-વિદેશના લોકો આવે છે. ગરબો શક્તિની આરાધના અને સ્તુતિ સાથે સંકળાયેલો છે. જે મૂળ ગરબી શબ્દ પરથી ઊતરી આવ્યો છે. દયારામના સમયથી ગરબીનો વિકાસ થયો છે. ગુજરાતમાં પુરુષો અને સ્ત્રીઓ ગરબા, ગરબી અને રાસ દ્વારા નવરાત્રિનો ઉત્સવ ઊજવે છે.
96. કચ્છ તેની કઈ હસ્તકલા માટે પ્રખ્યાત છે?
ઉત્તર : કચ્છ તેના ભરતકામ અને મોતીકામ માટે પ્રખ્યાત છે.
97. ............... નાં પટોળાં વિશ્વ વિખ્યાત છે.
ઉત્તર : પાટણ
98. બાંધણી માટેનાં વિશ્વ વિખ્યાત કેન્દ્રો જણાવો.
ઉત્તર : (1) જામનગર (2) જેતપુર
99. કચ્છનાં ............ અને .............. વિસ્તારમાં તૈયાર થયેલ ભરત-ગૂંથણની માંગ વિશ્વભરમાં છે.
ઉત્તર : બન્ની, ખદિર
100. મધ્યયુગમાં ગુજરાતમાં કયાં શહેરોનો વિકાસ સવિશેષ થયો હતો?
ઉત્તર : મધ્યયુગમાં ગુજરાતમાં અણહિલવાડ પાટણ, ચાંપાનેર, અમદાવાદ, સુરત અને ખંભાતનો સવિશેષ વિકાસ થયો હતો.
101. મધ્યયુગમાં શહેરીકરણનું ચરમબિંદુ દર્શાવતું શહેર ............... .
ઉત્તર : દિલ્લી
102. મધ્યયુગમાં વેપારી માર્ગ પર હોવાના કારણે કોનો શહેર તરીકે વિકાસ થયો?
ઉત્તર : મધ્યયુગમાં વેપારી માર્ગ પર હોવાના કારણે લાહોર, જોનપુર અને ઢાકાનો શહેર તરીકે વિકાસ થયો.
103. અમૃતસર કયા કારણથી મધ્યયુગમાં શહેરી કેન્દ્ર બન્યું?
ઉત્તર : મધ્યયુગમાં અમૃતસરમાં સુવર્ણમંદિરનું નિર્માણ થયું. જેના કારણે અહીં શીખ ધર્મના યાત્રાળુઓ આવવા લાગ્યા. આમ, અમૃતસર શીખ ધર્મનું એક અગત્યનું કેન્દ્ર હોવાને લીધે શહેરી કેન્દ્ર બન્યું.
104. દક્ષિણ ભારતમાં ................. ઉત્તર ભારત અને દક્ષિણ ભારતને જોડતું શહેર બન્યું.
ઉત્તર : દેવગીરી
105. મધ્યયુગના મરાઠા સામ્રાજ્યનાં શહેરો જણાવો.
ઉત્તર : પૂર્ણ, સતારા, ગ્વાલિયર અને વડોદરા મધ્યયુગના મરાઠા સામ્રાજ્યનાં શહેરો હતાં.
106. યુરોપિયન કંપનીઓના કારણે મધ્યયુગમાં કોનો વિકાસ શહેરી કેન્દ્ર તરીકે થયો?
ઉત્તર : મધ્યયુગમાં યુરોપિયન કંપનીઓના કારણે દીવ, દમા, ગોવા, મુંબઈ, મદ્રાસ, પુચેરી, કોચી, ચંદ્રનગર અને સુરતનાં શહેરી કેન્દ્ર તરીકે વિકાસ થયો.
107. હમ્પીને કઇ બાબતો દ્વારા હુન્નરકલા અને વેપાર-વાણિજ્યનું કેન્દ્ર ગણી શકાય?
ઉત્તર : હમ્પીમાં આવેલા વિદેશી મુસાફરો પાસેથી હમ્પીના હુન્નર ઉદ્યોગોની માહિતી મળે છે. વળી, વિજયનગરથી સુતરાઉ કાપડ, રેશમી કાપડ અને મસાલા સહિતની ચીજવસ્તુઓ યુરોપ સુધી જતી હતી. હમ્પી વિજયનગરની રાજધાની હતું. અહીંથી ત્રણ પ્રકારના સુવર્ણ સિક્કાઓ પણ મળી આવ્યા છે. આ બાબત દ્વારા કહી શકાય કે હમ્પો હુન્નરકલા અને વેપાર-વાણિજ્યનું કેન્દ્ર હતું.
108. મધ્યયુગના સુરતમાં રહેતા વિશ્વવિખ્યાત સોદાગરોનાં નામ લખો.
ઉત્તર : (1) વીરજી વોરા (2) ગોપી મલિક
109. મધ્યયુગના સુરતનો એક વ્યાપારિક કેન્દ્ર તરીકેનો પરિચય આપો.
ઉત્તર : ભરૂચ અને ખંભાત બંદર પછી સોળમી સદીમાં સુરત ભારતનું મહત્ત્વનું વ્યાપારિક કેન્દ્ર બન્યું. અહીં સત્તરમી સદીમાં મલિન, સુતરાઉ કાપડ અને જહાજ બનાવવાના ઉદ્યોગો વિકસ્યા હતા. જરીભરત કાપડનો વિશ્વભરમાં સૌથી મોટો વેપાર સુરતથી થતો હતો. આંતરરાષ્ટ્રીય બંદર હોવાથી સુરતમાં ભારતીય અને યુરોપિયન વૈપારીઓનાં અનેક વેપારી સંસ્થાનો જોવા મળ્યાં. સુરતમાં મરી-મસાલા, સુતરાઉ અને રેશમી કાપડ તથા ગળીનાં મોટાં ગોદામો પણ હતાં. સુરતમાં ગોદામો, પૅકિંગ, વહાણ બાંધવાના ઉદ્યોગી, નિવાસન વ્યવસ્થા, વાટકામ, છાપકલા, ધાતુકલા જેવા હુન્નર ઉદ્યોગોનો પણ વિકાસ થયો હતો.
110. ટૂંક નોંધ લખો : પાળિયા
ઉત્તર : ગુજરાતમાં એક વિશિષ્ટ સ્થાપત્ય તરીકે પાળિયાનો સમાવેશ થાય છે. સામાન્ય રીતે પાળિયા જે-તે ગામની પાદરે જોવા મળતા હોય છે. આ દરેક પાળિયા સાથે વીર ગાથા જોડાયેલી હોય છે. ધર્મ, રાજ્ય, ગામ કે કોઈના રક્ષણ માટે યુદ્ધ કરતાં મૃત્યુ પામેલા વ્યક્તિની યાદરૂપે તેના પાળિયા યુદ્ધસ્થળ અથવા મૃત્યુના સ્થળે બાંધવામાં આવે છે. આ પાળિયાની વર્ષમાં તેની તિથિ પ્રમાણે પૂજા-અર્ચના કરવામાં આવે છે. જામનગર પાસે ભૂચર મોરીનો સૂરજ કુંવરબાનો પાળિયો અને સોમનાથ મંદિર પાસે હમીરજી ગોહીલનો પાળિયો જાણીતા છે.
0 Comments