: કૌટુંબિક અંદાજપત્રની રીત :

રીત નં : 1

યાદ રાખો :
  • આ રીતના દાખલામાં સૂચક આંક અને ભાર બંને આપેલ હોય છે.
  • બંનેની મદદ વડે કૌટુંબિક અંદાજપત્રની રીતનો ઉપયોગ કરીને સૂચક આંક શોધવમાં આવે છે.

ઉદાહરણ : 17 જીવનનિર્વાહ ખર્ચની વસ્તુઓના જુદા જુદા સમૂહોના સૂચક આંક અને તેમના ભાર વિશેની નીચે જણાવેલ માહિતી પરથી કૌટુંબિક બજેટની રીતે જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક ગણો.

સમૂહ

સૂચક આંક

ભાર

ખોરાકી વસ્તુઓ

281

46

કાપડ

177

10

વીજળી–બળતણ

178

7

ઘરભાડું

210

12

પરચૂરણ

242

25

(જવાબ : સૂચક આંક : 245.12, કુલ ખર્ચમાં ટકવારી વધારો : 145.12%)


69. નીચેની માહિતીને આધારે ઉત્પાદનનો સામાન્ય સૂચક આંક શોધો. (સ્વા.–1.4, પ્રશ્ન નં–4)

વસ્તુ

ભાર

ઉત્પાદનનો સૂચક આંક

સુતરાઉ કાપડ

15

220

અનાજ

23

225

ખાંડ

15

190

પોલાદ

25

215

તાંબું

10

198

સિમેન્ટ

12

220

(જવાબ : સૂચક આંક : 213.20, કુલ ખર્ચમાં ટકાવારી વધારો : 113.20%)


70. ઔદ્યોગિક કામદારના જીવનનિર્વાહની વસ્તુઓના સમૂહના આંક અને ભાર અંગેની વર્ષ 2015ના એપ્રિલ માસની આપેલી માહિતી પરથી જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક શોધો. (સ્વા.–D, પ્રશ્ન નં–12)

સમૂહ

સૂચક આંક

ભાર

A

247

44

B

167

20

C

259

16

D

196

6

E

212

10

F

253

4

(જવાબ : સૂચક આંક : 226.60, કુલ ખર્ચમાં ટકાવારી વધારો : 126.60%)


71. એક શહેરના ઔદ્યોગિક પેદાશના જુદા જુદા સમૂહોના સૂચક આંક તથા સમૂહના ભાર નીચે મુજબ આપેલ છે. તે પરથી ઔદ્યોગિક ઉત્પાદનનો સૂચક આંક મેળવો. (સ્વા.- E, પ્રશ્ન નં–05)

સમૂહ

સૂચક આંક

ભાર

લોખંડ

390.2

30

ટેક્સટાઇલ

247.6

31

કેમિકલ ઉદ્યોગ

510.2

18

ઇજનેરી માલસામાન

403.3

17

સિમેન્ટ

624.4

4

(જવાબ : સૂચક આંક : 379.19, કુલ ખર્ચમાં ટકાવારી વધારો : 279.19%)


72. ઔદ્યોગિક કામદારના જીવનનિર્વાહની વસ્તુઓના સમૂહ આંક અને ભાર અંગેની વર્ષ 2017ના એપ્રિલ માસની આપેલી માહિતી પરથી જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક શોધો.
    

સમૂહ

સૂચક આંક

ભાર

A

305

66

B

258

30

C

190

45

D

205

36

E

175

23

(જવાબ : સૂચક આંક : 239.13)


73. નીચેની માહિતીને આધારે ઉત્પાદનનો સામાન્ય સૂચક આંક શોધો.

વસ્તુ

ભાર

ઉત્પાદનનો સૂચક આંક

સુતરાઉ કાપડ

23

125

રેશ્મી કાપડ

15

120

ખાંડ

15

90

પોલાદ

25

112

તાબું

10

92

સિમેન્ટ

12

120

(જવાબ : સૂચક આંક : 111.85)


74. નીચેની માહિતીને આધારે ઉત્પાદનનો સામાન્ય સૂચક આંક શોધો.
    

વસ્તુ

ભાર

ભાવ સાપેક્ષ ટકાવારી

ખોરાક

48

352

બળતણ

10

220

કપડાં

15

230

ઘરભાડું

12

160

પરચૂરણ

15

190

(જવાબ : સૂચક આંક : 273.15)


75. નીચે આપેલી માહિતી માટે ભારિત સરેરાશની રીતે જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક શોધો અને તે પરથી આધારવર્ષની સરખમાણીમાં થયેલ ફેરફાર જણાવો.

સમૂહ

સૂચક આંક

ભાર

ખોરાક

170.25

40

કપડાં

150.5

30

ઘરભાડું

110

10

બળતણ

125

4

પરચૂરણ

200

16

(જવાબ : સૂચક આંક : 161.25, કુલ ખર્ચમાં ટકાવારી વધારો : 61.25%)




રીત નં. 2, 3

યાદ રાખો :
  • આ રીતના દાખલામાં આધારવર્ષ અને ચાલુ વર્ષના ભાવ તથા આધારવર્ષનો જથ્થો આપેલ હોય છે.
  • ત્યારબાદ કૌટંબિક અંદાજપત્રની રીતમાં I અને W મેળવી ભારિત સરેરાશનો ઉપયોગ કરીને સૂચક આંક શોધવામાં આવે છે. (રીત નં. 3 નો ઉપયોગ કરવો.)

  • જો દાખલમાં એકમ પરિવર્તન કરવાની જરૂર જણાય તો સૌપ્રથમ એકમ પરિવર્તન કરવા.
  • જો દાખલામાં ભાર (W) આપેલ હોય તો આધારવર્ષનો જથ્થો આપેલ નહિ હોય. (રીત નં.2 ઉપયોગ કરવો.)


સ્વાધ્યાય 1.4 (પ્રશ્ન નં–2) ખોરકી ચીજોના ભાવ અને વપરાશની નીચેની માહિતી પરથી કૌટુંબિક અંદાજપત્રની રીતે વર્ષ 2014નો સૂચક આંક ગણો અને તેનું અર્થઘટન કરો.

વસ્તુ

વર્ષ 2010

વર્ષ 2014

જથ્થો

ભાવ (રૂ.)

ભાવ (રૂ.)

ઘઉં

60

15

18

ચોખા

40

32

40

બાજરી

15

12

14

તુવેરદાળ

25

50

70

(જવાબ : સૂચક આંક : 128.53, કુલ ખર્ચમાં ટકાવારી વધારો : 28.53%)


76. નીચેની માહિતી પરથી વર્ષ 2015ને આધારવર્ષ ગણીને વર્ષ 2016 માટે કૌટુંબિક અંદાજપત્રની રીતે સૂચક આંક મેળવો.

વસ્તુ

એકમ

વર્ષ 2010

વર્ષ 2014

ભાવ (રૂ.)

જથ્થો

ભાવ (રૂ.)

A

20 કિગ્રા

30

100 કિગ્રા

40

B

20 કિગ્રા

32

30 કિગ્રા

40

C

1 મીટર

12

30 મીટર

18

D

1 લિટર

30

15 લિટર

50

E

1 ડઝન

15

8 ડઝન

20

(જવાબ : સૂચક આંક : 151.60)


77. નીચેની માહિતી પરથી કૌટુંબિક અંદાજપત્રની રીતે સૂચક આંકની રચના કરો અને તેનું અર્થઘટન કરો.

વસ્તુ

એકમ

વર્ષ 2015

વર્ષ 2017

જથ્થો

ભાવ (રૂ.)

ભાવ (રૂ.)

A

20 કિગ્રા

8 કિગ્રા

160

320

B

1 કિગ્રા

10 કિગ્રા

20

30

C

મીટર

16 મીટર

50

150

(જવાબ : સૂચક આંક : 265.79, કુલ ખર્ચમાં ટકાવારી વધારો : 65.79%)


78. નીચે જણાવેલ માહિતી પરથી વર્ષ 2016 માટે કૌટુંબિક અંદાજપત્રની રીતે જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક મેળવો.

સમૂહ

ખોરાક

ભાડું

કપડાં

બળતણ

પરચૂરણ

ખર્ચ (ટકામાં)

35

35

20

10

20

વર્ષ 2016ના ભાવ (રૂ.)

1450

300

650

230

450

વર્ષ 2015ના ભાવ (રૂ.)

1500

300

750

250

400

(માર્ગદર્શન : ખર્ચની ટકાવારીને ભાર તરીકે લો.)
(જવાબ : સૂચક આંક : 97.87, કુલ ખર્ચમાં ટકાવારી ઘટાડો : 2.13%)


79. મધ્યમ વર્ગનાં કુટુંબોની અંદાજપત્ર તપાસમાંથી નીચેની માહિતી મળે છે. વર્ષ 2014નમી સરખામણીમાં વર્ષ 2017ના જીવનનિર્વાહ ખર્ચમાં શો ફેરફાર જણાય છે. તે કૌટુંબિક અંદાજપત્રની રીતે સૂચક આંક શોધી દર્શાવો.

સમૂહ

ખોરાક

કપડાં

બળતણ

ભાડું

પરચૂરણ

ખર્ચ (ટકામાં)

45

20

15

10

10

વર્ષ 2014માં ખર્ચ (રૂ.)

750

400

250

900

300

વર્ષ 2015માં ખર્ચ (રૂ.)

1110

500

300

1200

360

(માર્ગદર્શન : ખર્ચની ટકાવારીને ભાર તરીકે લો.)
(જવાબ : સૂચક આંક : 134.99, કુલ ખર્ચમાં ટકાવારીમાં ઘટાડો : 34.93%)


80. નીચે આપેલી માહિતી પરથી વર્ષ 2015ને આધારવર્ષ તરીકે લઇ કૌટુંબિક અંદાજપત્રની રીતે વર્ષ 2016નો સૂચક આંક શોધો.

સમૂહ

A

B

C

D

ભાર

40

30

20

10

વર્ષ 2015નો ભાવ (રૂ.)

20

1.25

5

2

વર્ષ 2016નો ભાવ (રૂ.)

24

1.50

8

2.25

(જવાબ : સૂચક આંક : 127.25)