ધોરણ ૧૨ આંકડાશાસ્ત્ર ભાગ : ૦૧ પાઠ : ૦૧ સૂચક આંક PART 18

યાદ રાખો :

• સૌપ્રથમ આપેલ સમૂહોમાંથી કોઇ એક સમૂહનો સૂચક આંક શોધવો. (કુલ અથવા કૌટુંબિક અંદાજપત્રની રીતમાંથી કોઇપણ એક રીતનો ઉપયોગ કરી શકાય.)
• ત્યારબાદ બાકીના સમૂહનો સૂચક આંક મેળવો. (આપેલ માહિતી મુજબ)
• ત્યારપછી દરેક સમૂહના ભાર મેળવવા.(ગણતરી દર્શાવવી)
• અંતમાં કૌટુંબિક અંદાજપત્રની રીતે જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક મેળવવો.

ઉદાહરણ : 22 કોઇ એક વિસ્તારના કામદારોના સમૂહ માટે બળતણ–ખર્ચની વિગતો નીચે પ્રમાણે છે :

વસ્તુ	આધારવર્ષ 2012		વર્ષ 2014
	જથ્થો	એકમદીઠ ભાવ (રૂ.)	એકમદીઠ ભાવ (રૂ.)
કોલસો	5 કિલોગ્રામ	25	30
કેરોસીન	20 લિટર	40	45
લાકડું	5 કિલોગ્રામ	22	25
દીવાસળી	10 પેટી	0.90	1

આ માહિતી પરથી બળતણ–ખર્ચના સમૂહનો સૂચક આંક તૈયાર કરો. જો ખોરાક, કાપડ, ઘરભાડું અને પરચૂરણ સમૂહ પાછળના ખર્ચ વર્ષ 2012 કરતાં વર્ષ 2014માં અનુક્રમે 3, 2.5, 4.5 અને 3.25 ગણા થયા હોય અને જો આ સમૂહો પાછળ કુલ ખર્ચના અનુક્રમે 42%, 15%, 10% અને 12% ખર્ચ થતા હોય, તો કામદારોના જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક તૈયાર કરો.
(જવાબ : બળતણ ખર્ચનો સૂચક આંક : 113.51, જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક : 271.34, ટકાવારી વધારો : 171.34%)

110. કોઇએક વિસ્તારના સમૂહ માટે બળતણ–ખર્ચની વિગતો નીચે પ્રમાણે છે :

વસ્તુ	આધારવર્ષ 2015		વર્ષ 2016
	જથ્થો	એકમદીઠ ભાવ (રૂ.)	એકમદીઠ ભાવ (રૂ.)
કોલસો	75 કિગ્રા	60	80
કેરોસીન	10 લિટર	80	100
લાકડું	40 કિગ્રા	25	38
દીવાસળી	2 ડઝન	20	30

આ માહિતી પરથી બળતણ–ખર્ચના સમૂહનો સૂચક આંક તૈયાર કરો. જો ખોરાક, કાપડ, ઘરભાડું અને પરચૂરણ ખર્ચમાં વર્ષ 2015ના સાપેક્ષમાં વર્ષ 2016માં અનુક્રમે 40%, 20%, 75% અને 120% નો વધારો થયો હોય અને જો તેમની પાછળ થયેલ કુલ ખર્ચના અનુક્રમે 55%, 10%, 12% અને 13% ખર્ચ થયો હોય, તો કામદારોના જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક તૈયાર કરો.
(જવાબ : બળતણ–ખર્ચનો સૂચક આંક : 135.33, જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક : 152.13, ટકાવારી વધારો : 52.13%)

111. કામદારોના જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક તૈયાર કરવા માટે કાપડના ખર્ચના સમૂહની માહિતી નીચે પ્રમાણે છે :

વસ્તુ	વર્ષ 2015		વર્ષ 2016
	જથ્થો	એકમદીઠ ભાવ (રૂ.)	એકમદીઠ ભાવ (રૂ.)
A	6	10	24
B	20	1.80	4.20
C	4	11	21
D	15	1.20	2.80

આ માહિતી પરથી કાપડના ખર્ચનો સૂચક આંક તૈયાર કરો. જો ખોરાકનો સૂચક આંક 150 હોય, બળતણના ભાવમાં 220% વધારો થયો હોય, ભાડાનો ખર્ચ રૂ. 100 થી વધીને રૂ. 220 અને પરચૂરણ સમૂહના ખર્ચનો સૂચક આંક 1.75 ગણો વધ્યો હોય તેમજ તેમની પાછળ થયેલ કુલ ખર્ચના અનુક્રમે 40%, 12%, 20% અને 10% ખર્ચ થપ હોય, તો કામદારોના જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક તૈયાર કરો.
(જવાબ : કાપડના ખર્ચનો સૂચક આંક : 224.05, જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક : 210.23, ટકાવારી વધારો : 110.23%)

યાદ રાખો :
આ રીતના દાખલામાં સરેરાશ વેતન અને જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક આપેલ હોય છે.
તેમના પરથી વાસ્તવિક વેતન શોધવાનું હોય છે. જેનું સૂત્ર નીચે મુજબ છે :
તેના માટે નીચે મુજબનું કોષ્ટક બનાવવું :

વર્ષ

સરેરાશ માસિક વેતન

જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક

વાસ્તવિક વેતન

એ ઉપરાંત નાણાંની ખરીશક્તિ શોધવી, જેનું સૂત્ર નીચે મુજબ છે :

ખાસ નોંધ : જે વર્ષ માટે નાણાંની ખરીદશક્તિ શોધવાની હોય તે વર્ષનો જ જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક લેવો.

ઉદાહરણ : 23 એક શહેરના કામદાર વર્ગના સરેરાશ માસિક વેતન અને જીવનનિર્વાહ ખર્ચના સૂચક આંક (આધારવર્ષ 2010) અંગેની નીચેની માહિતી પરથી તેમના વાસ્તવિક વેતનની ગણતરી કરો. વર્ષ 2010ને આધારવર્ષ ગણી વર્ષ 2015 માટે નાણાંની ખરીદશક્તિ શોધો અને આ પરિણામનું શું મહત્વ છે તે જણાવો.

વર્ષ	સરેરાશ માસિક વેતન (રૂ.)	જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક
2010	15,000	192
2011	15,600	203
2012	16,200	228
2013	17,000	268
2014	18,000	270
2015	20,000	287

(જવાબ : વાસ્તવિક વેતન : રૂ.7812.5, 7684.73, 7105.26, 6343.28, 6666.67, 6968.64, નાણાંની ખરીદશક્તિ : રૂ. 0.35)

112. વર્ષ 2010થી વર્ષ 2013 સુધીના જીવનનિર્વાહ ખર્ચના સૂચક આંક અને સરેરાશ માસિક વેતન નીચે મુજબ આપેલ છે. તે પરથી દરેક વર્ષ માટે વાસ્તવિક વેતન શોધો. (સ્વા.–C. પ્રશ્ન નં.–8)

વર્ષ	સરેરાશ માસિક વેતન (રૂ.)	જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક
2010	35,000	120
2011	40,000	150
2012	42,000	130
2013	50,000	160

(જવાબ : વાસ્તવિક વેતન : રૂ. 29166.67, 26666.67, 32307.69, 31250)

113. કામદાર વર્ગના માસિક વેતનની નીચેની માહિતી પરથી વાસ્તવિક વેતનની ગણતરી કરો. વર્ષ 2008ને આધારવર્ષ ગણી વર્ષ 2015ની નાણાંની ખરીદશક્તિ શોધો. (સ્વા.- F , પ્રશ્ન નં.–7)

વર્ષ	સરેરાશ માસિક વેતન (રૂ.)	જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક
2010	15,000	120
2011	18,000	180
2012	19,000	205
2013	20,000	220
2014	22,000	235
2015	25,000	260

(જવાબ : વાસ્તવિક વેતન : રૂ. 12,500, 10,000, 9268.29, 9090.91, 9361.7, 9615.38, નાણાંની ખરીદશક્તિ : રૂ. 0.38)

114. એક ઔદ્યોગિક પેઢીના મધ્યમ વર્ગીય કર્મચારીઓનો સરેરાશ માસિક પગાર અને જીવનનિર્વાહ ખર્ચના સૂચક આંકની નીચેની માહિતી પરથી તેમના વાસ્તવિક પગારની ગણતરી કરો. (પગાર પૂર્ણાંક રૂપિયામાં દર્શાવવો.) વર્ષ 2010ને આધારવર્ષ ગણી વર્ષ 2017ની નાણાંની ખરીદશક્તિ શોધો.

વર્ષ	સરેરાશ માસિક પગાર (રૂ.)	જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક
2011	3200	205
2012	3500	220
2013	4000	225
2015	4200	240
2016	5000	275
2017	5100	280

(જવાબ : વાસ્તવિક વેતન : રૂ. 1561, 1591, 1778, 1750, 1846, 1818, 1821)



115. ગ્રેડ IV ના સરકારી કર્મચારીના સરેરાશ માસિક પગાર અને જીવનનિર્વાહ ખર્ચના સૂચક આંકની વિગત નીચે મુજબ છે. તે પરથી તેમના વાસ્તવિક પગારની ગણતરી કરો. (પગાર પૂર્ણાંક રૂપિયામાં દર્શાવવો.) વર્ષ 2010ને આધારવર્ષ ગણી વર્ષ 2017ની નાણાંની ખરીદશક્તિ શોધો.

વર્ષ	સરેરાશ માસિક પગાર (રૂ.)	જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક
2012	6200	280
2013	6800	285
2014	7200	290
2015	7500	300
2016	8000	310
2017	8400	320

(જવાબ : વાસ્તવિક વેતન : રૂ. 2214, 2386, 2483, 2500, 2581, 2625, નાણાંની ખરીદશક્તિ : રૂ. 0.31)

116. સરેરાશ માસિક વેતન અને જીવનનિર્વાહ ખર્ચના સૂચક આંક અંગેની માહિતી નીચે મુજબ આપેલ છે, તે પરથી વાસ્તવિક વેતન શોધો.

વર્ષ	સરેરાશ માસિક વેતન (રૂ.)	જીવનનિર્વાહ ખર્ચનો સૂચક આંક
2012	12000	100
2013	13000	110
2014	18000	150
2015	20500	200
2016	25000	250
2017	30000	280

(જવાબ : વાસ્તવિક વેતન : રૂ. 12000, 11818.18, 12000, 10250, 1000, 10714.29)