સોરઠી બોલીનો કોશ

[શબ્દો અને રૂઢિપ્રયોગો]

છોઈફાડ : લાકડામાંથી છોઈ ઊતરે તેટલો, લગાર

જગનકુંડ : યજ્ઞકુંડ

જડધર   : શંકર

જનોઈવઢ ઘા : જનોઈનો ત્રાગડો પહેરાય તે રીતે, ડાબા ખભા ઉપરથી ગળા નીચે થઈને હૃદય સુધીનો ઘા

જબરાઈ : બળાત્કાર

જમણ : દિવસ

જરવું : પચવું

જવાસાની ટટ્ટી : સુગંધી વાળાનો પડદો.

જંજરી : હોકો

જંજાળ્ય : મોટી બંદૂક

જીએરા : કચ્છના રાજાને ડવામાં આવતું સંબોધન (મૂળ અર્થ ‘જીવો રાજા’)

જાંગી : સીંચોડાનું મુખ્ય લાકડું

જીમી : કાઠિયાણીને ઘાઘરાને બદલે પહેરવાનું લુંગી જેવું છૂટું વસ્ત્ર

જુગતિ : યુક્તિ, જોવા જેવું

જુંબેદાર : જામીન, ખોળાધર

જેતાણું : જેતપુર

જોગટો : દંભી જોગી

જોગમાયા : દેવી

જોગાણ : ઘોડાને ખવરાવવાની ચંદી

જોડીદાર : સાથી, સરખી જોડીનો

જોધારમલ : અલમસ્ત

ઝડ : લૂંટ

ઝડવઝડ (દિવસ) : સૂર્યાસ્તનો સમય

ઝંઝાળ : જુઓ જંજાળ્ય

ઝંટિયાં : વાળનાં જુલ્ફાં

ઝાઝી વાત : મોટી વાત છાલકાં.

ઝાટકા : તરવારના ઘા

ઝાપટવું : ખંખેરવું

ઝાંત૨ : ગાડાની નીચેના ભાગમાં ચીજો મૂકવાનું ખાનું (ભંડારિયું).

ઝીંકવું : ઝંપલાવવું

ઝૂમણું : ડોકનો દાગીનો

ઝૂંપી : ચિતા

ઝોક : ઢોરને રાખવાનો વાડો

ઝોંટ : આંચકો

ટપારવું : પ્રશ્ન કરવો

ટપુડિયાં : નાનાં

ટશિયો : ટીપું (લોહીનું)

ટાટકવું : હલ્લો કરવો

ટંક : જમવાનું ટાણું

ટંટાળ : ઉપાધિ

ટાઢી છાશ : શિરામણ

ટાઢો : ઠંડો

ટાબરિયાં : છોકરાં

ટારડી : હલકી ઘોડી

ટીલડી : કપાળનું મધ્યબિંદુ

ટીંબી : ગામ ખંડિયેર થઈને દટાયા પછી ઢોરો થઈ જાય એ જમીન, ટીંબો

ટૂટજૂટ : તૂટેલી

ટૂંપાવો (જીવ): મૃત્યુ વખતે પ્રાણ દુખી થાય, જીવ જલ્દી ન નીકળે તે

ટેવવું : અનુમાન કરવું

ટોયલી : નાની લોટીયા

ટૌકો : અવાજ

ઠબવું : અડવું

ઠાણ : ઘોડાર

ઠામ : વાસણ

ઢુંગો : કસુંબો લીધા પછી ખાવામાં ગળ્યો નાસ્તો

ઠેરવવું : નિશાન તાકવું

ઠોંઠ ઠાપલી : તમાચો

ડણક (સિંહની): ગર્જના

ડમ્મર : વંટોળિયાની ડમરી

ડંકવું : વેદનાના સ્વરો કાઢવા

ડાટો : ઢાંકણ (બૂચ)

ડાઢવું : કટાક્ષ વચન બોલવું

ડાબા : ડાબલા, ઘોડાના પગની ખરી

ડાભોળિયું : ઘાસનો કાંટો

ડાલા : સુંડલા

ડૂકવું : થાકી જવું

ડૂંઘો : હોકો

ડેરા : તંબૂ

ડોર : માળાનો મેર

ડોઢી : મકાનને દરવાજે બંને બાજુ રાખેલી બેઠક

ડોરણું : બોરિયું, બટન

ડોંચવું : ખેંચવું

ઢાળું : ઢળેલું – તરફ

ઢાંકેલ-ઢૂંબેલ : સહીસલામત

ઢીબવું : મારવું

તમુંહી : તમને (કાઠી શબ્દ)

તરકટ : કાવતરું

તરઘાયો ઢોલ : યુદ્ધ વખતનો ઘેરા અવાજે વાગતો ઢોલ

તરફાળ : ખભે રાખવાનું ઝીણા. પોતનું ફાળિયું, ઉપવરત્ર

તરિયા : તરનાર માણસો

તરિંગ : (ઘોડાની) પીઠનો પાછલો ભાગ

તળાજું : તળાજા ગામનું હુલામણું નામ

તા : ઉશ્કેરાટ

તાજમ : અદબ વ્યક્ત કરતી ચેષ્ટા

તાણ : આગ્રહ

તારવવું : માર્ગ બદલવો

તાશેરો : બંદૂકોના સામટા ભડાકા

તાંત : કપાળે પહેરવાનું ઘરેણું

તાંસળી : કાંસાનો મોટો વાટકો

તેરમું : મૃત્યુ પછી તેરમા દિવસનું જ્ઞાતિભોજન

તરેલું : બળદની જોડી

તોરીંગ : ઘોડા

તોળવી (બરછી) : ઉગામવી

ત્રસકાં : ટીપાં

ત્રહકી રહી : નીતરી રહી

ત્રાટકવું : હલ્લો કરવો

ત્રાંબા જેવા : ત્રાંબાવરણી ભાત ઊપસે એટલા શેકીને કડકડા બનાવેલા (રોટલા)

થાનેલેથી : સ્તન પરથી

થાનેલું (લો) : સ્તન

થેપાડું : પ્રૌઢ વયની સ્ત્રીઓ ચણિયાને સ્થાને પહેરે છે તે લાલ રંગનું વસ્ત્ર, જેને નાડી નથી. હોતી પણ ગાંઠ વાળવામાં આવે છે.

દખણાદું : દક્ષિણ દિશામાં

દડેડા : ધારાઓ

દવલું (દુ+વહાલું) : અપ્રિય

દૃશ્ય : દિશા

દસ્તો : ભોગળ

દહાડી : રોજિંદી મજુરી

દાખડો : મહેનત

દાગવું : પેટાવવું, સળગાવવું

દાણ : વેરો

દાણિયા : દાવ

દાણિગર : કરજ

દીમની : દિશામાં

દૂડદમંગળ : મોટી

દૂધમલિયું : દૂધ ખાઈ ખાઈને જોરાવર ને કાંતિવાન થયેલું

દૂધિયું : ઠંડાઈ (બદામ, તરબૂચનાં બી, ખસખસ, તીખાં, ગુલાબની સૂકી પાંખડી વાટી-પલાળીને ખાંડ ઉમેરીને ઉનાળામાં પિવાનું દૂધનું પીણું)

દેકારા : શૌર્યોત્તેજક હાકલા

દોઢી : દરવાજાની ડેલીના નીચેના બંને ઓટલા

દોઢ્ય : વચ્ચેથી બેવડાવેલું