સોરઠી બોલીનો કોશ

[શબ્દો અને રૂઢિપ્રયોગો]

 ધડકી : ગોદડી

ધધડાવવું : ઠપકો દેવો

ધમાકા દેતી : વેગવંત ગતિથી

ધમેલ : ધગાવેલ

ધરપત : ધીરજ

ધરવવું : તૃપ્ત કરવું

ધરાવું : તૃપ્ત થવું

ધા : નિસાસો

ધા નાખવી : દુઃખ પડ્યાના પોકાર કરવા, ધાપોકાર કરવો

ધામોડા : અવાજ

ધાર : નાની ટેકરી

ધારોડા : ધારાઓ

ધીંગા : જાડા, મજબૂત

ધીંગાણું : લડાઈ

ધૂડિયું વરણ : ધૂળમાંથી અન્ન પકવે એ વર્ગ, ખેડૂતો

ધૂંધળ : ધૂલિ-ધૂરાર, ધૂળ ઊડવાને લીધે ભૂખરો થયેલો

ધોખો : મનદુઃખ

ધોબો : એક હાથનો ખોબો

ધોમચખ : ખૂંખાર

ધોમ તડકો : સખત તાપ

ધોળી શેરડી : ભરૂચી દેશી શેરડી

ધાગડિયું : મજબૂત

ધ્રાસકો : ફાળ

ધ્રોપટ : વેગથી

ધ્રોપટ : સોંસરવઢ, આરપાર

નખ્ખેદ : તોફાની

નગરનો ફાળિયો : વીસ હાથનું જામનગરમાં વણેલું માથાબંધણું; તેના વણાટવાળા કાળા છેડામાં સોનેરી તાર વણેલા હોય છે.

નરપલાઈ : હરામખોરી

નવઘરું : પાઘડી

નવા દી : નવરાત્રિથી માંડી દિવાળી સુધીના દિવસો

નળગોટાં : ગળાનો હરડિયો

નળો (હાડકાનો) : પગનું હાડકું

નળ્યા : ઊંડો ને સાંકડો રસ્તો

નંદવાય (ચૂડલી) : સધવા નારીની ચૂડલી તૂટે તેને ‘નંદવાય’ કહેવાય. (‘તૂટવું’ એ અ-મંગળ શબ્દ હોઈ વૈધવ્ય વખતના ચૂડીકર્મનું સૂચન કરે છે.)

નાડાછોડ : પેશાબ

નાતરું : પુનર્લગ્ન

નાનડિયા : નાની ઉંમરના

નામચા : નામના

નિવેડો : નિર્ણય

નેરું : નાની, ઊંડી નદી

નેવણ : ડામણ

નોખનોખા : જુદા

નોંધવું : તાકવું

પખતી : પહોળી

પખાળવું : પ્રક્ષાલવું, ધોવું

(કુળનાં) પખાં : (માતૃ-પિતૃ બંને) પક્ષો

પઘડાં : સોગઠાં

પછીત : ભીંતનું પછવાડું

પટાધર : એભાદાર, શૂરવીર

પડઘિયાવાળું : નીચે છાજલીવાળું

પડધારા : ડુંગરની ઢળતી બાજુ, ઢોળાવ

પતીકાં : ટુકડા

(ત્રણ) પરજ : કાઠી કોમની ત્રણ શાખા : ખાચર, ખુમાણ ને વાળા.

પરજેપરજા : ટુકડેટુકડા

પરડિયા : બાવળની શીંગો

પરનાળાં : પ્રણાલિકા, ધારાઓ

પરબોળિયા : વાડ પર ચડતી જાંબલી ફૂલવાળી વેલ થાય તેની શીંગો.

પરમાણ : સાર્થક

પરવાળા : ઘેરા ગુલાબી, પ્રવાલ જેવા

પરિયાણ : પ્રયાણ, તૈયારી

પરિયા : પૂર્વજો

પરોણાગત : મહેમાની

પરોણો : મહેમાન

પલાણ : ઘોડા ઉપરનો સામાન

પલાણવું : ઘોડે ચડવું

પહર : રાત્રિને પાછલે પ્રહરે ભેંસને ચરવા લઈ જવી તે

પળી બે પળી : પાશેર, અધશેર

પંગત : પંક્તિ, હાર

પંચાતિયા : વિષ્ટિકારો

પંથક : પ્રદેશ

પંડે : પોતે

પાકટ (ઉંમર) : વૃદ્ધાવસ્થા

પાઘડુ (પેંગડું) : ઘોડે ચડવાની રકાબ

પાટકવું : ભટકવું

પાટિયો : અનાજ રાંધવાનું માટીનું

પાટી : કાઠીઓમાં પુત્રોને વારસામાં જમીન વહેંચાય અને જે ભાગ મળે તે

પાટી (માથાની) : સેંથાની બંને બાજુએ લમણા પર ચપટા ઓળેલા સ્ત્રીના વાળ

(લોહીનાં) પાટોડાં : ખાબોચિયાં

પાઠાં : ઘોડા પરના કાઠાની બે બાજુનાં લાકડાં

પાણકોરું : ધોયા વગરનું જીન નામનું કાપડ

પારખવું : ઓળખવું

પારેવડાં : કબૂતર જેવાં ગરીબડાં બચ્ચાં

પાલવડાં : વસ્ત્રો ('પલ્લવ' પરથી)

પાસાબંધી કેડિયાં : લાંબી બાંય, છાતી ઉપર કસો અને પેટ ઉપર ઘેરવાળું દેશી પ્રજાનું પુરુષ-વસ્ત્ર

પાળ : સૈન્ય

પાળ્ય : ગામના રક્ષણને બદલે અપાતું મહેનતાણું

પાંખા : આછા, છૂટાછવાયા

પાંદડી : કાનના ઉપલા ભાગમાં પહેરવાનું ઘરેણું

પાંભરી : ‘ટાઈ ઍન્ડ ડાઈ,’ બાંધણથી બનાવેલો રેશમી રૂમાલ, પુત્રજન્મ થતાં તેને પાંભરી અને પુત્રી જન્મ થતાં ચૂંદડી ઓઢાડાય

પાંસળ : પાસે

પિયાલા (જેવી તલવાર) : પ્રિયાલ (વીજળી) જેવી ચમકતી અને ગતિમાં ત્વરિત ફરતી તલવાર

પીંગલે : ઘોડિયે

પીંછી : (તલવારની) અણી, પૂંછડાનો ભાગ

પુલકાતળ : રોમાંચ

પૂછ્યાનું ઠેકાણું : સલાહ લેવા લાયક

પેટ પીડ : પેટન